Opkomst certificatie en accreditatie

Deze paragraaf geeft een (niet uitputtend) chronologisch overzicht van de inhoudelijke en organisatorische ontwikkeling van het vakgebied certificatie, inclusief accreditatie, in Nederland. Ook worden enkele wetten en normen vermeld die hiervoor relevant zijn. De geschiedenis van product-, systeem– en persoonscertificatie is beschreven in afzonderlijke paragrafen.

Raad voor Certificatie, Raad voor Accreditatie

In 1981 werd de Stichting Raad voor Certificatie (RvC) opgericht als centrale instantie voor de regulering van certificatiesystemen door middel van het erkennen van certificatie-instellingen (CI’s). De bedoeling was dat de RvC ook de toenmalige verschillen in inhoud, achtergrond en waarde van de diverse keurmerken zou verkleinen, maar daar is weinig van terechtgekomen (zie bijlage Overzicht van keurmerken).

In 1995 ontstond de Stichting Raad voor Accreditatie (RvA) uit een fusie van de volgende partijen:

  • Nederlandse Kalibratie Organisatie (NKO);
  • Stichting Erkenning Laboratoria en Inspectie-instellingen (STERLAB/STERIN);
  • Raad voor Certificatie (RvC).

In 2008 ging ook de koepelorganisatie voor accreditatie van medische laboratoria CCKL op in de RvA. In 2010 wees de Nederlandse overheid de RvA aan als nationale accreditatie-instantie op basis van de Europese Verordening 765/2008. Sindsdien is de RvA een zelfstandig bestuursorgaan onder het ministerie van Economische Zaken.

(Centraal) College van Deskundigen, schemabeheerder

Een breed draagvlak is belangrijk voor het aanzien dat keurmerken en certificaten genieten in de markt. Oorspronkelijk werd dit vertaald in de eis dat in het bestuur van een certificatie-instelling (CI) alle belanghebbenden op evenwichtige wijze zijn vertegenwoordigd, inclusief de beoogde aanvragers en houders van het certificaat (producenten, leveranciers) en hun klanten (afnemers, consumenten, gebruikers). Doordat in Nederland enkele keurmerken en hun CI’s eigendom waren van nutsbedrijven (Kema, Kiwa, Giveg) was dit niet altijd te realiseren. Op initiatief van de toenmalige RvC (nu: RvA) is daarom begin jaren tachtig het College van Deskundigen (CvD) geïntroduceerd. Om hiermee daadwerkelijk een breed draagvlak te garanderen werden de CvD’s bekleed met vergaande bevoegdheden ten aanzien van de inhoud van de certificatieschema’s. Oorspronkelijk was een College van Deskundigen verbonden aan één CI. Als een andere CI wilde certificeren op hetzelfde toepassingsgebied, dan installeerde die een eigen CvD en ontwikkelde een eigen certificatieschema. De hiermee gepaard gaande onduidelijkheid en verwarring in de markt leidde in de loop van de jaren tachtig tot de oprichting van Centrale Colleges van Deskundigen (CCvD), die verschillende CI’s konden bedienen met één certificatieschema. Bron: P.H. de Dreu: Heden, verleden en toekomst van certificatie. Beaumont Quality Publications, 2006, ISBN 978-90-809277-4-2.

Voor nieuwe toepassingsgebieden werd in de regel meteen een CCvD opgericht, dat meestal werd opgehangen aan een stichting, die in voorkomende gevallen ook een eigen keurmerk of certificatielogo deponeerde. Bestaande CCvD’s ontwikkelden zich in dezelfde richting, en alle CvD’s en CCvD’s, dan wel de rechtspersonen waarvan ze deel uitmaakten, werden uiteindelijk schemabeheerder genoemd.

Accreditatienorm productcertificatie

In 1983 gaf de International Organization for Standardization (ISO) samen met zusterorganisatie IEC de eerste richtlijn uit voor certificatie-instellingen: ISO/IEC Guide 40, General requirements for the acceptance of certification bodies uit. Deze richtlijn werd in 1996 opgevolgd door ISO/IEC Guide 65, General requirements for bodies operating product certification systems, en in 2012 door de norm ISO/IEC 17065, Conformity assessment – Requirements for bodies certifying products, processes and services (Conformiteitsbeoordeling  Eisen voor certificatie-instellingen die certificaten toekennen aan producten, processen en diensten). De Europese equivalent van deze norm was EN 45011, General requirements for bodies operating product certification systems (1998); deze EN-norm is in 2012 ingetrokken.

Branchevereniging VOC, NVCi

In 1985 werd de Vereniging Overleg Certificatie-instellingen (VOC) opgericht als brancheorganisatie voor certificatie- en inspectie-instellingen. In 2015 is de naam veranderd in Nederlandse Vereniging Certificatie instellingen (NVCi).

Leerstoelen certificatie, accreditatie

Vanaf 1990 werden drie hoogleraren in certificatie en/of accreditatie aangesteld:

  • 1990: ir. A.C. Waszink, bijzonder hoogleraar Kwaliteitskunde en Certificatie aan de faculteit der Bedrijfskunde van de Erasmus Universiteit Rotterdam;
  • 1998: dr. T.W. Hardjono, hoogleraar Kwaliteitsmanagement en Certificatie aan de Rotterdam School of Management (RSM) van de Erasmus Universiteit Rotterdam;
  • 2017: dr. A.R. Neerhof, hoogleraar Bestuursrecht, in het bijzonder normalisatie, certificatie en accreditatie, aan de Rechtenfaculteit van de Vrije Universiteit Amsterdam.

In 2022 is alleen de laatste leerstoel nog in de lucht.

Marktwerking, deregulering en wetgevingskwaliteit

In 1994 zette de overheid de operatie marktwerking, deregulering en wetgevingskwaliteit in gang (MDW). Samen met de afschaffing van de Vestigingswet en de opheffing van de productschappen maakte dit de weg vrij voor nieuwe initiatieven op het terrein van zelfregulering, waar onder keurmerken en certificatie. In het voortraject was in 1993 ter ondersteuning hiervan al een subsidieregeling voor erkenningsregelingen ingesteld; deze is eind 2009 beëindigd.

Examenkamer

In 1996 werd de Stichting Examenkamer opgericht, mede als reactie op de MDW-operatie, waarbij de overheid zich terugtrok als toezichthouder op diverse beroepsopleidingen. Oprichters waren een aantal exameninstituten in samenwerking met de sociale partners (werknemers en werkgevers), met als doel de kwaliteit van diploma’s en certificaten te borgen door onafhankelijk toezicht op de exameninstellingen. Zie verder Examenkamer in het hoofdstuk Persoonscertificatie.

Accreditatienorm managementsysteemcertificatie

In 1996 gaf de International Organization for Standardization (ISO) samen met zusterorganisatie IEC de eerste richtlijn uit voor certificatie-instellingen die managementsystemen beoordelen: ISO/IEC Guide 62, General requirements for bodies operating assessment and certification/registration of quality systems. De Europese equivalent van deze norm was EN 45012, General requirements for bodies operating assessment and certification/registration of quality systems (1998); deze EN-norm is in 2012 ingetrokken. ISO/IEC Guide 62 werd in 2006 opgevolgd door de norm ISO/IEC 17021, Conformity assessment — Requirements for bodies providing audit and certification of management systems (Conformiteitsbeoordeling – Eisen voor instellingen die audits en certificatie van managementsystemen leveren). Deze norm is herzien in 2011 en 2015; bij de laatste herziening werd het normnummer aangepast naar 17021-1, en werden enkele delen met specifieke competentie-eisen voor verschillende managementsystemen toegevoegd, waar onder 17021-2 voor milieumanagementsystemen (MMS, Engels: EMS) en 17021-3 voor kwaliteitsmanagementsystemen (KMS, Engels: QMS).

Iseal voor duurzaamheidscertificatie

In 2002 werd de International Social and Environmental Accreditation and Labelling Alliance (Iseal) opgericht, met als doel het bevorderen en ontwikkelen van wereldwijde normen voor duurzame (Engels: sustainable) producten. Iseal kan certificatie-activiteiten op het gebied van duurzaamheid accrediteren op basis van haar Codes of Good Practice. Geaccrediteerde CI’s mogen zich ‘Iseal Code Compliant’ noemen.

Zelfstandig bestuursorgaan

In 2002 werd de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen (zbo) ingevoerd. Op basis hiervan kunnen private organisaties worden aangewezen om bepaalde overheidstaken uit te voeren. Zowel de RvA als een aantal CI’s (maar niet alle) die zijn aangewezen om te certificeren in het kader van een of meer wetten, hebben de zbo-status voor deze accreditatie-, respectievelijk certificatie-activiteiten. Een zbo valt voor de aangewezen activiteiten niet onder het Burgerlijk Wetboek, maar onder de Algemene wet bestuursrecht (Awb); ook zijn de Wet Open Overheid (WOO), de Wet Nationale ombudsman en de Archiefwet van toepassing. De WOO is sinds mei 2022 de opvolger van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob).

Accreditatienorm persoonscertificatie

In 2003 lanceerde de International Organization for Standardization (ISO) samen met zusterorganisatie IEC de norm ISO/IEC 17024, Conformity assessment – General requirements for bodies operating certification of persons (Conformiteitsbeoordeling – Algemene eisen voor instellingen die certificatie van personen uitvoeren). Deze norm werd in 2012 herzien.

Certificatie en accreditatie in het overheidsbeleid

In 2003 publiceerde de minister van Economische Zaken het kabinetsstandpunt over Certificatie en accreditatie in het kader van het overheidsbeleid. Uit een begeleidende inventarisatie bleek dat de overheid in circa 80 gevallen gebruik maakte van certificatieregelingen met een publiek karakter. In de aanbiedingsbrief aan de Tweede Kamer werd gemeld dat de overheid gebruik wilde blijven maken van de private certificatie- en accreditatie infrastructuur voor de behartiging van publieke belangen. In 2016 werd het kabinetsstandpunt geactualiseerd met een kamerbrief over de inpassing van certificatie en accreditatie in het overheidsbeleid, en het rapport Het gebruik van conformiteitsbeoordeling en accreditatie in het overheidsbeleid. In de brief roept de minister private en publieke partijen op om het kabinetsstandpunt zoveel mogelijk te benutten; het heeft dus geen bindend karakter. Lees verder bij Relatie met wet- en regelgeving.

Geaccepteerd schemabeheerder

In de periode 2003 tot 2016 heeft de RvA schemabeheerders die zelf niet certificeren beoordeeld als zelfstandige eenheid, los van de beoordeling van de CI’s die het certificatietraject uitvoeren. Bij een positief resultaat kreeg de schemabeheerder de status ‘Geaccepteerd’. Hiermee kon worden voorkomen dat de accreditatieprocedure van een CI onverhoeds zou stagneren door tekortkomingen bij de schemabeheerder. Met ingang van 2017 heeft de RvA de mogelijkheid om de status ‘Geaccepteerd schemabeheerder’ te verwerven beëindigd, en wordt het certificatieschema weer meegenomen in de beoordeling van de eerste CI die accreditatie aanvraagt. De RvA voert nog wel losse beoordelingen uit van certificatieschema’s die de overheid wil inzetten als onderdeel van wetgeving.

Europese accreditatie-infrastructuur

In 2008 werd de Europese Verordening (EG) Nr. 765/2008 over accreditatie en markttoezicht van kracht. Hierin werd de organisatie en werking van de accreditatie van conformiteitsbeoordelende instanties (waar onder CI’s) vastgelegd. Iedere EU-lidstaat wijst één nationale accreditatie-instantie aan (in Nederland is dat sinds 2010 de RvA) die moet voldoen aan eisen van deskundigheid, onpartijdigheid etc. (vergelijkbaar met de eisen in de ISO/IEC-accreditatienormen). De Europese Commissie erkent één Europese accreditatie-instantie die de activiteiten van de nationale instanties coördineert; momenteel (2022) is dat de European co-operation for Accreditation (EA).

Keurmerkenlijst op Consuwijzer

Vanaf 2008 onderhield de Autoriteit Consument & Markt (ACM) op de domeinnaam Consuwijzer een keurmerkenlijst die een groot aantal geloofwaardige keurmerken en certificaten bevatte, zowel met als zonder RvA-accreditatie. De laatste categorie werd ook door de RvA getoetst, maar dan op basis van een light-versie van de accreditatienormen, en de kosten voor de aanvrager waren aanzienlijk lager. De keurmerkenlijst is in 2017 opgeheven, omdat de RvA moest stoppen met de beoordelingen wegens zijn rol als nationale accreditatie-instantie. Consuwijzer geeft nog wel algemene informatie over keurmerken.

Vereniging van schemabeheerders

In 2018 is de Vereniging van Schemabeheerders (VvS) opgericht. De leden zijn organisaties die schema’s voor conformiteitsbeoordeling ontwikkelen en beheren, en zelf geen conformiteitsbeoordelingen uitvoeren of gelieerd zijn aan een conformiteitsbeoordelende instantie.

Tot zover de opkomst van certificatie en accreditatie. Lees ook de opkomst van productcertificatie, systeemcertificatie, persoonscertificatie, en de andere paragrafen van dit hoofdstuk:

Skip to content